Einde aan de panelenhonger: heeft zonne-energie nog toekomst in Nederland?
Een kaalslag dreigt onder installateurs van zonnepanelen in Nederland. Niet alleen zijn de energieprijzen gezakt, ook de lucratieve salderingsregeling heeft haar langste tijd gehad. Wat blijft er over van de stralende toekomst voor zonne-energie in Nederland?
Als oprichter van Booking.com en vroege investeerder in Uber heeft Kees Koolen een bewezen neusje voor lucratieve bedrijvigheid. In dat opzicht is het veelzeggend dat op 22 mei het faillissement werd uitgesproken over vier van zijn ondernemingen. De multimiljonair trekt de stekker uit BonGo Solar, Koolen Industries Solar, Koolen Installation Services en Novavolt BV, de vier zon-bedrijven in zijn duurzame-energie-imperiumpje. Met het leggen van zonnepanelen valt in Nederland volgens Koolen geen geld meer te verdienen.
Volgens curator Bert Jansen was de omzet van de vier ondernemingen de laatste maanden al gehalveerd en gaf de aanstaande rechtse regering het laatste zetje. In haar hoofdlijnenakkoord schaft de coalitie per 2027 de lucratieve salderingsregeling voor zonnepanelen alsnog af. Dat deed de deur dicht.
Koolen is niet de enige. ‘We spreken installateurs die inmiddels 95 procent van hun omzet verloren zijn’, zegt een woordvoerder van Techniek Nederland. Bij de branchevereniging vrezen ze voor een golf van faillissementen, juist onder erkende installateurs met gekwalificeerd personeel en daardoor vaak hogere kosten.
Dat de branche zo hard kan vallen, is niet los te zien van de grote hoogte die was bereikt. Nergens ter wereld zijn er meer panelen per hoofd van de bevolking. In één klein West-Europees landje liggen meer panelen dan in het gehele Afrikaanse continent, blijkt uit cijfers van energieagentschap IEA.
Tijdens de energiecrisis, twee jaar geleden, was de panelenhonger op zijn hoogtepunt. En investeerder Kees Koolen is lang niet de enige ondernemer die op die golf meeliftte. Uit onderzoek van Het Financieele Dagblad blijkt dat het aantal installateurs tussen 2013 en 2022 groeide van 670 naar meer dan 4.700. Een jaar later was dat bijna verdubbeld tot 8.500.
Door de grote invloed van overheidsbeleid is de panelenbranche wel wat hollen en stilstaan gewend. Maar de boom en bust die zich nu voltrekken, zijn extreem.
Dat de animo voor het leggen van panelen vorig jaar weer luwde, heeft twee oorzaken. De energieprijzen zakten en er was de discussie over de salderingsregel. Salderen betekent dat paneelbezitters de elektriciteit die zij op zonnige momenten aan het elektriciteitsnet leveren, kunnen wegstrepen tegen de stroom die zij afnemen als de zon niet schijnt.
Die gunstige regeling is de motor achter het Nederlandse panelensucces, en ook de rem erop. Want nu een op de drie daken energie opwekt, vloeit er op zonnige momenten een stortvloed aan groene stroom het elektriciteitsnet op. Daardoor is de stroomprijs op die momenten zeer laag, veel lager dan wanneer de zon niet schijnt. Voor energiebedrijven betekent salderen daardoor een steeds groter wordende verliespost.
Varkenscyclus
Hoewel energiebedrijven en experts al jaren waarschuwen dat de regeling onhoudbaar is, bleek het politiek lastig om een meerderheid te vinden voor afbouw. Het kabinetsvoorstel ervoor sneuvelde begin dit jaar na heftige lobbystrijd in de Eerste kamer. Intussen hebben de energiebedrijven een manier gevonden om de regeling te omzeilen. Bijna allemaal brengen zij panelenbezitters nu ‘terugleverkosten’ in rekening.
Door die kosten, die al snel oplopen tot enkele honderden euro’s per jaar, is een groot stuk van het voordeel van salderen weg. Maar er blijft wel nog altijd een fiscaal voordeel, want over gesaldeerde stroom hoeft geen energiebelasting te worden betaald. Dit kost de schatkist zo’n 600 miljoen euro per jaar. Als het nieuwe kabinet salderen per 2027 afschaft, leveren panelenbezitters dat bedrag in.
Bij Techniek Nederland is de ergernis over de gang van zaken groot. De branchevereniging wil ‘op zeer korte termijn’ in gesprek met de overheid en de energiebedrijven over het perspectief. ‘Er zijn nu al ondernemers die hun personeel moeten ontslaan, die houden het niet vol tot er eventueel met Prinsjesdag een ander voorstel komt’, aldus de woordvoerder.
Toch is er eigenlijk niemand die denkt dat deze crisis ook betekent dat Nederland massaal zal stoppen met het kopen van panelen. Daarvoor is de zonne-energie inmiddels te goedkoop geworden.
Op korte termijn helemaal. Want Europa wordt overspoeld met goedkope Chinese panelen. China is verantwoordelijk voor ongeveer driekwart van de wereldproductie en heeft die productie de laatste jaren flink opgeschroefd. Zozeer dat de Verenigde Staten, om de eigen markt te beschermen, flinke importheffingen hebben ingesteld. En dus komen de panelen met miljoenen tegelijkertijd de Europese havens binnen, met grote gevolgen voor de prijs. Waar installateurs hun panelen vorig jaar nog voor rond de 100 euro per stuk inkochten, is de prijs inmiddels tot bijna de helft gedaald. Daardoor worden zonnepanelen ook met nog maar twee jaar salderen te gaan, toch weer aantrekkelijk.
En achter die varkencyclusachtige prijsdip ligt ook een structurele trend: de productiekosten van zonnecellen worden jaar op jaar lager. Een halve eeuw geleden was de prijs per zogenoemde wattpiek nog zo’n 100 euro, inmiddels ligt dat onder de 5 cent. Niets wijst erop dat die trend stopt.
Hierdoor zijn de vooruitzichten voor zonne-energie in Nederland op de langere termijn gunstig, verwacht ook Tennet. Jaarlijks maakt de beheerder van het hoogspanningsnet een inventarisatie van de Nederlandse elektriciteitsvoorziening over tien jaar. In mei stelde het de groei van het vermogen in zonne-energie naar boven bij met maar liefst 10 gigawatt.
Als die voorspelling uitkomt, staat er in Nederland over tien jaar maar liefst 69 gigawatt aan zonnepanelen – ongeveer net zoveel vermogen als 43 kerncentrales van het type dat het nieuwe kabinet wil bouwen. Het afschaffen van de salderingsregeling heeft mogelijk wel enig negatieve invloed, maar hoeveel is volgens Tennet nog moeilijk in te schatten.
Europese actie
Op Europees niveau leven intussen andere zorgen dan de boom-bust bij Nederlandse panelen-installateurs, zegt Diederik Samson, die tot voor kort kabinetschef was van klimaatcommissarissen Frans Timmermans en Wopke Hoekstra. ‘De afhankelijjkheid van China is te groot.’
Toen Samson vijf jaar geleden de European Green Deal in elkaar sleutelde, interesseerde het niemand in Brussel waar de miljoenen zonnepanelen vandaan zouden komen. ‘Een pandemie en een oorlog later zitten we op een heel ander pad’, zegt Samson.
Het is een feit dat de Europese zonne-industrie wordt weggeblazen door goedkope Chinese panelen. In Nederland ging begin dit jaar panelenfabriek Exasun failliet en in Duitsland ontsloeg het Zweedse bedrijf Meyer Burger in maart 500 mensen omdat het de productie naar de VS verplaatst.
Het antwoord van Europa is de Net-zero Industry Act, een wet die voorschrijft dat in 2030 40 procent van de technologie die nodig is voor de energietransitie in Europa, ook door Europese bedrijven wordt gemaakt. Op korte termijn is het volgens Samson goed mogelijk dat de EU, in navolging van de VS, importheffingen zal invoeren om de eigen zonne-industrie te beschermen. Dat zou kunnen betekenen dat panelen in Europa ook weer iets duurder worden, bevestigd Samson. ‘Maar de hoop is dat we daarna juist een extra sprong kunnen maken naar nog efficiëntere technieken.’
De Nederlandse industrie richt zich nu al op panelen die anders zijn dan de standaard donkerblauwe plakken. Neem Solarge in Weert, een bedrijf dat een jaar geleden de deuren opende. Solarge produceert lichtgewicht, recyclebare zonnepanelen. Doordat ze lichter zijn, kunnen ze gelegd worden op daken die het gewicht van reguliere panelen niet kunnen dragen, zoals de daken van distributiecentra. Dat biedt een nieuwe markt.
Maar nu de fabriek op volle toeren draait, wordt Solarge door twee factoren gehinderd: grote bedrijven kunnen vanwege netcongestie nu vaak geen zwaardere stroomaansluiting krijgen. Solarge is zich daarom meer op het midden- en kleinbedrijf gaan richten, maar dat wordt nu geraakt door het einde van de salderingsregeling. ’We zitten midden in de hectiek van de transitie’, vat commercieel directeur Huib van den Heuvel het samen. ‘De onzekerheid die nu is gecreëerd, helpt niet.’ Toch is hij optimistisch: ‘De businesscase blijft gewoon goed.’
De kans dat de EU weer een volwaardige zonnecelindustrie krijgt, acht hoogleraar toegepaste materialen en specialist op het gebied van zonnecellen Erwin Kessels van de TU Eindhoven niet groot. ‘Nadat Europa de productie van zonnepanelen was kwijtgeraakt aan China, zijn hier nog lange tijd de machines gemaakt die nodig zijn voor de productie ervan. Maar ook dat gebeurt nu grotendeels in China.’ Om die trend te keren, zijn volgens hem langdurig grote investeringen nodig.
Stralende toekomst
‘De Chinese dumping is gaande, daar kun je niet tegenop’, zegt programmadirecteur Albert Polman van SolarNL, een consortium van bedrijven, kennisinstituten en universiteiten, dat met een volgende generatie zonnepanelen een nieuwe industrie hoopt op te tuigen. ‘Daarom moet je je onderscheiden. Dit kan met een nieuw soort zonnecellen, met een hoger rendement en met nieuwe materialen.’
Het demissionaire kabinet trok eerder 312 miljoen euro uit voor een nationaal programma om grootschalige productie van zonnepanelen in Nederland weer van de grond te tillen. Onder meer via SolarNL. Op termijn moet er in Nederland 7 gigawatt aan zonnepanelen worden geproduceerd, onder meer met zeer efficiënte zonnecellen en flexibele zonnefolie.
Polman ziet in Solarge, dat op weg zegt te zijn naar 1 gigawatt productie, een voorbeeld van zo’n nieuw bedrijf. ‘En we bouwen nog een fabriek die over twee jaar gaat produceren.’
Dat de installateurs van zonnepanelen het nu zwaar hebben, staat vast. En ook boven de Europese zonne-industrie pakken dreigende wolken zich samen. Maar de vooruitzichten voor zonne-energie in Europa zijn nog altijd stralend.
Door Tjerk Gualthérie van Weezel en Bard van de Weijer